'Artan yalnızca enflasyondur'

Dünya Bankası, ülkeleri kişi başına gelir düzeyine göre sınıflandırdığı yıllık listesini güncelledi. Temmuz 2025 itibarıyla yürürlüğe giren sınıflandırmada Türkiye, ilk kez “yüksek gelirli ülkeler” kategorisinde yer aldı. Ekonomist Mahfi Eğilmez, bu gelişmeyi değerlendirdiği yazısında, söz konusu yükselişin ardında yatan nedenlere ve görünümün ardındaki gerçekliğe dikkat çekti.

“KİŞİ BAŞINA GELİR ARTIŞI, KUR VE ENFLASYON ETKİSİYLE İLLÜZYON YARATIYOR”

Türkiye uzun yıllardır “üst orta gelirli” ülkeler sınıfında yer alırken, 2024 yılı itibarıyla “yüksek gelirli” ülkeler arasında gösterilmeye başlandı. Bu değişimin ardında yatan temel dinamikleri değerlendiren Mahfi Eğilmez, şu uyarıda bulundu:

“Türkiye bu noktaya son yıllarda GSYH’sinde ortaya çıkan hızlı artışlarla geldi. (…) Bir ülkede enflasyon yüksek, kur da sabitse o ülkede gelirler artmış görünür. Böyle bir ortamda hükümetler enflasyonun fazla da düşmesini istemezler.”

Cari fiyatlarla GSYH hesaplamasının, fiyat artışlarını dışlamadığı için büyüme illüzyonuna yol açtığını belirten Eğilmez, dolar kuru sabit tutulurken yüksek enflasyonun gelirleri yapay şekilde şişirdiğini vurguladı.

“BU ORTAMDA GELİR DAĞILIMI DAHA DA BOZULUYOR”

Mahfi Eğilmez’in yazısında, Türkiye’de kişi başına gelirin artmış görünmesine karşın büyük bir gelir adaletsizliği yaşandığına da işaret ediliyor. TÜİK’in 2023 yılı gelir dağılımı verilerine ve 2024 nüfus tahminlerine dayanılarak hazırlanan hesaplamaya göre:

“Nüfusun yüzde 60’ı (yaklaşık 53,2 milyon kişi), 15.325 dolarlık kişi başına ortalama gelirin altında gelir elde etmektedir. Nüfusun yalnızca 35,4 milyonu ortalama kişi başına gelir kadar gelir elde etmektedir.”

Bu durumun, kişi başına gelir artışıyla yaratılan tabloya gölge düşürdüğünü belirten Eğilmez, gelir eşitsizliğine dair yapısal sorunların sürdüğünü ifade etti.

“YÜKSEK GELİRLİ ÜLKE OLMAK SORUNLARI ÖRTMÜYOR”

Kişi başına düşen milli gelirdeki nominal artışın tek başına ekonomik refah anlamına gelmeyeceğini vurgulayan Eğilmez, yazısını şu cümleyle tamamladı:

“Bir yanlışı düzeltmenin yolu kendimizi ve başkalarını kandırmaya çalışmaktan vazgeçip gerçekleri kabul etmekten geçer.”

DÜNYA BANKASI SINIFLAMASINDA NE OLDU?

Dünya Bankası, Temmuz 2025 – Temmuz 2026 dönemi için ülkeleri aşağıdaki dört grupta sınıflandırıyor:

Düşük gelirli ülkeler: Kişi başına GNI 1.135 dolar ve altı

Alt-orta gelirli ülkeler: 1.136 – 4.465 dolar

Üst-orta gelirli ülkeler: 4.466 – 13.845 dolar

Yüksek gelirli ülkeler: 13.846 dolar ve üzeri

Eğilmez'in yazısı şu şekilde:

"2025 yılı ikinci çeyrek verileriyle birlikte geçmişe dönük revizyonlar da yapılınca birden Dünya Bankası kişi başına gelir sıralamasında yüksek gelirli ülkeler kategorisine terfi ettiğimizi gördük.

Dünya Bankasının kişi başına gelir düzeyine göre ülkeleri sınıflandırdığı tablonun güncel halini şöyle gösterebiliriz

(Dünya Bankası bu sınıflandırmayı her yıl yeniliyor. Burada aldığımız sınıflandırma Temmuz 2025 ile Temmuz 2026 arasında geçerli olacak olan sınıflandırmadır.)

Türkiye, öteden beri yüksek orta gelirli ülkeler kategorisinde yer alıyordu (kaynak: TÜİK, GSYH hesapları, kişi başına gelir tabloları.)

Tabloya göre Türkiye 2024 yılından itibaren yüksek orta gelirli ülkeler kategorisinden yüksek gelirli ülkeler kategorisine terfi etmiş görünüyor.

Türkiye bu noktaya son yıllarda GSYH’sinde oraya çıkan hızlı artışlarla geldi. Bu nasıl oldu? Bunun nasıl olduğunu açıkça ortaya koyabilmek için önce cari fiyatlarla GSYH’nin dolar cinsinden nasıl hesaplandığını açıklayalım. Cari fiyatlarla GSYH, ekonomide üretilen nihai mal ve hizmetlerin miktarlarının piyasa fiyatları cinsinden toplanmasıyla elde ediliyor. Dolayısıyla bu hesaplamada enflasyon arındırılması söz konusu değil. Bir önceki yılın GSYH’si 100 TL iken cari yılda ekonomi hiç büyümemiş ama fiyatlar yüzde 50 artmış olsa, bu yılın GSYH’si cari fiyatlarla 150 TL çıkıyor. Sonra bu GSYH o yılın ortalama dolar kuruna bölünüyor ve dolar cinsinden GSYH bulunuyor. Bir önceki yılın 5 olan dolar kuru bu yılda da hiç değişmemiş olsun. Bir önceki yılın GSYH’si dolar cinsinden (100 / 5 =) 20 dolar, bu yılın GSYH’si dolar cinsinden (150 / 5 =) 30 dolar çıkar. Bulunan bu GSYH, yıl ortası nüfusuna bölünerek kişi başına gelir bulunuyor. Ülke nüfusu 10 kişi olsun ve iki yılda hiç değişmemiş olsun. Bu durumda önceki yılın kişi başına geliri (20 / 10 =) 2 dolar bu yılın kişi başına geliri de (30/10 =) 3 dolar olarak bulunur. Bu ülkede kişi başına gelir bir yılda yüzde 50 artmış görünür. Oysa hiçbir şey değişmemiştir, artan yalnızca enflasyondur.

Özetle söylemek gerekirse bir ülkede enflasyon yüksek, kur da sabitse o ülkede gelirler artmış görünür. Böyle bir ortamda hükümetler enflasyonun fazla da düşmesini istemezler.

Meselenin bir de gelir dağılımı yanı var.

Elimizdeki son gelir dağılımı verisi 2023 yılına ait olduğu için aşağıdaki 2024 tablosu; TÜİK, gelir dağılımı istatistikleri ve nüfus verileri kullanılarak ve 2023 grup payları 2024 yılında da aynı kalmış varsayılarak tarafımızdan hazırlanmıştır (yuvarlamalar nedeniyle toplamlarda farklar çıkabilir):

Bu tabloya göre nüfusun yüzde 60’ı (53,2 milyon kişi) 15.325 dolarlık kişi başına gelirin altında gelir elde etmektedir. Nüfusun yalnızca 35,4 milyonu ortalama kişi başına gelir kadar gelir elde etmektedir.

Özetle söylemek gerekirse Türkiye yüksek enflasyon ve yüksek faize dayalı carry trade sisteminin yarattığı kur sabitleşmesini kullanarak GSYH’sini ve kişi başına gelirini sürekli artırmış görünmektedir. Enflasyonun tek haneye düşürüldüğü ve kurun yüksek faizin yarattığı carry trade ile baskılanmadığı bir ortamda bu değerler hızla düşer. Öte yandan bu şekilde illüzyonla yaratılmış olan tablonun en büyük sıkıntısı gelir dağılımında ortaya çıkan büyük bozukluktur.

Bir yanlışı düzeltmenin yolu kendimizi ve başkalarını kandırmaya çalışmaktan vazgeçip gerçekleri kabul etmekten geçer. "