İkinci Dünya Savaşı’nın aslında 1. Dünya Savaşı’nın devamı olduğu söylenir.
Süreç açısından bu doğrudur.
1. Dünya Savaşı sonrası istenilen makul düzen kurulamadığı için 1929 Büyük Buhranı yaşanmış ve Dünya büyük bir ekonomik krize girmiştir. O Büyük Buhran sonrası demokratik ülkelerde seçimlerle sonradan diktatörleşen liderlerin iktidara geldiğine şahit olduk.
29 Buhranının ürünü olarak Mussolini ve Hitler seçmenler tarafından çare olarak görüldü. Kısaca büyük buhranlar-ekonomik bunalımlar demokrasilerde radikalleşmeyi de beraberinde getirmektedir.
Aslında çözümü demokrasilerde ama serbest piyasa dışında bulan ülkeler oldu. Türkiye’de de Atatürk 29 Buhranı sonrası “kamucu” ekonomi ile adeta yeni bir rota oluşturmuştu.
“Keynesyen Ekonomi” dediğimiz bu model bir bakıma “gelir dağılımını” düzelten bir modeldi. Ve 1950’ler 60’lar adeta çalışanlar açısından en mutlu yıllar oldu. Yeni Dünya düzeninde kamucu ekonomi ve gelir dağılımı önemli bir odak noktasıydı.
Ama bu sistem de tıkandı. Servet birikimi ve girişimcilik en büyük sorun olarak 70’lerde kriz üzerine kriz çıkmasına yol açmıştı. Aşırı kamuculuk ve verimsizlik Keynesyen ekonomiyi adeta kilitlemişti.
Çözümü ABD’de Ronald Reagen ve İngiltere’de Magaret Thatcher Neo-liberalizm ile bulmuşlardı. Kamu vergi yükleri azaltılarak (özelleştirme dahil) özel sermaye ve girişimcilik teşvik edildi.
Bugünlerde aslında bu modelin de sonuna geldiğimizi ve yeniden büyük buhran yaşadığımızı görüyoruz ve biliyoruz. Yeniden eşitsiz ekonomiler adaletsiz gelir dağılımını zirvelere çıkartmış durumdayız.
Gelir dağılımını sadece ülke içlerinde aramamak gerekir. A ülkesi ile B ülkesini de hesaba kattığımızda ortaya çıkan “Kavimler Göçünü” de anlayabiliriz.
Ülke ekonomileri büyüyor ama hanelerin geliri büyümüyor. Artık bir ev sahibi olma Dünya’da da en büyük sorunlardan biri haline gelmiş durumda.
Birileri barınacak ev ararken büyük kitleler ise lüks sitelerde büyük harcamalar eşliğinde yaşamlarını sürdürebiliyorlar. Mesela özelleştirmede ipin ucu kaçınca artık yarı kamusal mal olan eğitim ve sağlıkta nerede ise büyük kısım özele geçmiş oldu.
Kısaca yeni bir çıkmaz ve yeni bir buhran yaşıyoruz. Biz buna “paylaşım buhranı” da diyebiliriz.
Normalde bu soruna çözüm SOL partiler olması gerekirken maalesef bütün Dünya’da böyle bir eğilimin oluşmadığını da izlemekteyiz. Çünkü SOL dediğimiz kesim hala eski hayallerde kalırken kalıcı ve yenilikçi çözümler sunamamaktadır.
Artık ortalık giderek radikalleşen lider ve partilere kaldı.
Bunu defalarca yazmış ve soruna dikkat çekmiş biri olarak tekrar ediyorum: Paylaşım sorununa çözüm modelleri maalesef gelemiyor. Örneğin Türkiye’de bazı kesimlerce dile getirilen tekrar kamucu ekonomi mi önerilecektir.
Olmadığı aşikar bir tablo.
Ve maalesef yeniden radikaller kazanmaya başlıyor.
İngiltere’de bile Boris Johnson Brexit yalanı ile Başbakan olabildi ve İngiltere’yi bir yalan üzerinden AB’den çıkarttı.
Hindistan, İsrail, Macaristan, Arjantin, Venezuela hala otokratikleşmiş liderlerce yönetiliyor. Şimdilerde diktatörler değil, otokratik liderler revaçta.
Brezilya’da Jair Bolsonaro gibi bir lider geldi geçti. ABD düşmanlığı söylemi ile liderliğini ilan eden Bolsonaro, seçimi kaybettiğinde soluğu ABD’de bir tavukçuda almıştı.
Ve Dünya şimdi bir kez daha ama daha sertleşmiş bir otokratik lidere tanıklık ediyor: Donald Trump.
29 Buhranı diktatörleri doğururken bugünün buhranı otokratik liderlikleri doğurmaktadır. Donald Trump bu işin sanırım bir zirvesi olsa gerek.
Ne diplomatik kuralları tanıyor ne de Federal yargı kararlarını. Her gün imzaladığı düzen dışı kararnameler ile adeta farklı bir Dünya kurmaya çalışıyor. Ama bu farklılık öyle kolay başarı getirecek gibi değil.
Burada elbette Rus Başkan Vladimir Putin’e özel yer ayırmak gerekir. Çok zor şartlarda iktidara gelip demokrasiyi uzun süre kullandıktan sonra otokratik liderliğin de özel modelini oluşturmuştur. Demokrasiden otokrasiye geçişin en önemli örneği Putin olsa gerek.
Türkiye’de de kulağa çok hoş gelen örnekler mevcuttur. Bunlardan biri de “Nass Ekonomi Modelini” kurarak büyük yıkıma gitmemizdir. Bakın hala 3 yıldan fazla süredir bu ağır yıkımın faturasını ödemekle meşgulüz. Ekonomi dışına hiç girmiyorum bile.
Lakin AK Parti’nin Avrupa Birliği süreci ile oluşan en demokratik hamleleri ile bugün geldiğimiz “Bulduğunuz muhalifi hapse tıkın” mantığı her şeyi izah ediyor olsa gerek.
✯✯✯
Unutmayın; sadece insanların psikolojisi bozulmaz; toplumların sosyolojisi de bozulur. Akıl bozulması insanda da toplumda da yaşanan bir olaydır.
Bugün taban sınıfın intikam aldığı; dünya düzenlerinin yıkıldığı adeta deliler vari iktidarların revaçta olduğu bir ortamda yaşıyoruz. Kavimler göçü geçmişte bir çağ kapatmışken bugün bir devir kapatması herhalde anlaşılacaktır.
İş ciddi… Akıl gitmiş bir dünyada nasıl akıllı arayacağız ve nasıl yapay zekayı kullanacağız… Trump örneği yetmiyor mu?
https://www.karar.com/yazarlar/ibrahim-kahveci/buyuk-buhran-diktatorler-ve-trump-olayi-1603055
