Neden geldim Amerika'ya
Gelmez olayidim
Tutuldum galdım avare
Şimdi bin kere pişmanım
Fakat geçti ah ne çare
Ahhh gelmez olaydım
Ahhh görmez olaydım
Tek seni şirin Amerika
Görmez olaydım, gelmez olaydım
Bandırma'nın kış Denizi
Gemileri dizi dizi
Merhametsiz, insafın yok mu?
Niçin mahzun ettin sen bizi.
Ahh kaçmaz olaydım
Ahh aşmaz olaydım
Tek seni cilveli Bandırma
Kaçmaz olaydım Aşmaz olaydım.
Akhilleas PULOS
Bu şarkının kulağımıza Akhilleas PULOS'la gelen yankısında 20. yüzyıl başlarında, doğup büyüdükleri toprakları terk etmek zorunda kalanların, duyulmamış ve duyulsa da unutulmuş acıları var. Bu acıları geçmişte yaşatmak için planlar yapan ve bu planları kusursuz bir şekilde uygulayanlar; bugün de aynı planların devamı olarak dünyanın kaldıramayacağı tür acıları yaşatmaya devam ediyorlar. Bunlara dur diyecek zamanın gelip de geçtiğinin farkında olan insanlık, ne zaman harekete geçecek merak ediyor ve kaldığımız yerden konuya açıklık getirmek istiyorum. Geçen hafta ki yazımda misyonerlik faaliyetlerinin kilit kolejlerinden Harput Koleji’ne değineceğim hususunu arz etmiştim.
O zaman gelin de hikayenin en başına gidelim; Prof. Dr. Muhammed Beşir AŞAN’ın (Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesi) Elazığ Valiliği tarafından hazırlanan 1998 Elazığ yıllığı için hazırlanan makale ve Sayın Orhan KILIÇ beyefendiye ait "Harput Yollarında" adlı dergideki Harput'ta Amerikan Misyonerleri isimli makale ...
Bu iki kaynaktan faydalanarak Harput'ta Amerikan Misyonerleri ve Harput Amerikan Koleji ile ilgili bilgileri size arz etmeye çalışacağım.
Harput'ta Amerikan misyonerlerinin Osmanlı Devleti'ndeki faaliyetlerinin bir bölümü de Doğu Anadolu'da stratejik bir mevkiye sahip olan Harput'ta ortaya konmuştur. Harput aynı zamanda bölgede yaşayan; Ermeniler, Süryaniler, Müslümanlar ve çok az sayıda Rum nüfustu. Gregoryan, Katolik, Protestan mezheplerine sahip bu nüfus tüccardı ve bu tüccarlar Diyarbakır, Van, Adana, Bitlis, Erzincan gibi vilayetlere mal sattıkları gibi; Rusya, İran, Fransa, Amerika gibi ülkelere de deri, buğday, şarap, halı, kuru meyve ihraç ediyordu. Bu dönemde Harput esnaflarının namı tüm dünyaya yayılmıştı.
Harput'ta; Yemeniciler Çarşısı, Semerciler Çarşısı, Kuyumcular Çarşısı, Deri imalathaneleri, Tabakhaneler, İpek Böcekçiliği, Halı Dokumacılığı gibi meslek gruplarında çarşılar oluşmuştu.
Misyonerlerin Harput'u bir misyon üssü ve merkez olarak seçmesinin sebeplerini şöyle sıralamak mümkündür.
* Harput Sancağı ve daha sonra Mamurat-ül- Aziz vilayeti olarak adlandırılacak bölgede yoğun bir Ermeni nüfus yaşıyordu. Bu Ermeni nüfus misyonerlerin birinci derecede ilgi alanına giriyordu
* 19 yüzyılın sonları ve 20 yüzyılın başlarında Mamurat-ül Aziz vilayetinin nüfusu ile ilgili olarak çeşitli kaynaklardan alınan bilgilere göre bütün vilayet bazında nüfusun analizi yapıldığında, Ermeni nüfusunun Müslüman nüfusa oranı %12-19 arasında olduğu görülmektedir (bu oran Harput'ta %38-39’dur)
* Harput ve çevresinde nüfusları 1000 ile 5.000 arasında değişen 60'tan fazla köy vardır. Bu köylerin Harput'a uzaklıkları en fazla 1-2 saat çekiyordu. Bu yüzden misyoner faaliyetleri bakımından ideal bir konuma sahipti, köylere çıkan bir misyoner çalışmalarını yapıp aynı gün içerisinde Harput'taki misyoner merkezine dönebilirdi.
* 1847 yılında faaliyetlerin tek bir merkezden yani İstanbul'dan yönetiminin güçleşmesi yüzünden doğuda merkezi bir görünüm arz eden Harput, doğu bölgelerinin misyoner üssü olarak uygun görülmüştür.
* Harput misyonerlerin üzerinde çalışacakları Ermeni toplumunun, diğer bölgelere göre daha yoğun yaşadığı bir coğrafyanın merkezinde bulunuyordu. Aynı zamanda Mezopotamya'nın Kuzey kapısı niteliğindeydi. Bu bakımdan stratejik bir önemi vardı.
* Misyonerler arasındaki yaygın bir inanışa göre Harput İncil'de (Cennet) Eden diye geçen bir yerdi. Diğer bir deyişle misyonerler Harput'u cennet bahçesi ve uygarlığın doğduğu yer olarak kabul ediyorlardı.
Yukarıda sıraladığımız bu sebeplerden dolayı; Amerikan, Alman ve Fransız misyonerler Harput'a gelerek mezheplerine taraftar bulmak ve mensubu bulundukları emperyalist devletlerin siyasi hedeflerine ulaşması için çalışmalar yapmışlardır.
Anlatı kayıtlarına göre önce Amerikan daha sonra Fransız ve Alman misyonerler Harput'a gelmişlerdir. (Devam EDECEK)
