4. Rize gastronomi festivali 11-12-13 Ekimde Çay bardağı şeklindeki sergi salonunun yanındaki sahil parkında yapıldı. Rize'nin 17 coğrafi işaretli ürününü ve Rize mutfağının ise 118 farklı yemek çeşidini tatma fırsatını bulduk. Rize, Karadeniz’in yeşilin her tonuyla bezenmiş bu eşsiz şehri, sadece doğal güzellikleriyle değil, gastronomik zenginlikleriyle de dikkat çekiyor. Coğrafi işaretli yiyecekleriyle yerel kültürü koruyarak gelecek nesillere taşıyan Rize, bu konuda Türkiye'nin önde gelen şehirlerinden biri haline gelmiştir. Şimdi gelin, Rize’nin coğrafi işaret almış yiyeceklerine bir göz atalım ve bu eşsiz lezzetlerin tarihini, önemini keşfedelim.
*Çay denilince akla ilk gelen yerlerden biri şüphesiz Rize’dir. Doğal yağış oranı, toprak yapısı ve Karadeniz’in nemli iklimi, çayın kalitesini artıran önemli etkenlerdir. Rize çayı, kendine has aroması ve demiyle çay tiryakilerinin vazgeçilmezi olmuştur. Bu çayın coğrafi işaret almasının ardındaki en büyük sebep, tamamen yerel iklim ve toprak şartlarında yetişmesi ve yıllardır süregelen işleme teknikleriyle üretilmesidir. Rize Çayı, bölgeye has tarımsal mirası koruma noktasında çok önemli bir ürün olarak öne çıkmaktadır. Çayın halihazırda 110 çeşit farklı ürünü üretilmektedir. Festival meydanın yanında Rize Çay çarşısında üretim yapan büyük çay firmalarının satış reyonları bulunmaktadır.
*Rize simidi, diğer şehirlerdeki simitlerden farklı olarak odun ateşinde pişirilir ve susamsızdır, pişirilmeden önce siyah üzüm pekmezine bandırılır. Rize’nin fırınlarında ustalıkla pişirilen bu simidin kendine has kıtır kıvamı ve yoğun aroması, onu diğer simit türlerinden ayıran en önemli özelliklerdir. Rize Simidi, kahvaltılarda ya da çayın yanında tercih edilen geleneksel bir lezzettir. Coğrafi işaret ile korunmaya alınması, bu simidin geleneksel tarifini ve üretim yöntemlerini gelecek nesillere aktarmayı hedeflemektedir. Festival alanında kel simitleri sıcak sıcak getirerek misafirlerin beğenisine sunan Fener Simit Fırını yıllardır hizmet vermektedir. .
*Dünyaca ünlü Anzer balı, Rize’nin İkizdere ilçesine bağlı Anzer Yaylası’nda üretilir. Bu yaylanın endemik bitki örtüsü ve yüksek rakımı, Anzer balını diğer ballardan farklı kılan özelliklerdir. Şifa kaynağı olarak bilinen Anzer balı, hem yerel halkın hem de dünyanın dört bir yanındaki insanların büyük ilgi gösterdiği bir üründür. Anzer balı, bu nadir ürünün sahtecilikten korunması ve kalitesinin sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla coğrafi işaret almıştır.
*Rize Baston Ekmeği, şekliyle dikkat çeken geleneksel bir ekmek çeşididir. Uzun ve kıvrımlı formu, bastona benzemesi nedeniyle bu ismi almıştır. Bu ekmek, dayanıklılığı ve uzun süre bayatlamadan saklanabilmesi ile bilinir. Rize’nin kırsal bölgelerinde uzun süren tarla işlerinde ya da yayla göçlerinde baston ekmeği, bozulmadan uzun süre tüketilebildiği için tercih edilmiştir. Coğrafi işaret, bu geleneksel ekmeğin özgünlüğünü ve üretim sürecini korumaktadır.
*Karadeniz mutfağının vazgeçilmezi olan muhlama, mısır unu, tereyağı ve peynirin mükemmel bir uyumuyla yapılır. Rize’de hazırlanan muhlama ise kullanılan yöresel tereyağı ve kolot peyniri ile bir adım öne çıkar. Yöre halkının yüzyıllardır yaptığı bu yemek, özellikle kahvaltılarda başrolde yer alır. Rize muhlaması, coğrafi işaret alarak yerel mutfak kültürünün bir parçası olarak tescillenmiş ve korunmaya alınmıştır. Kahvaltılarda ve ara öğünlerde de tüketilmektedir.
*Rize’nin Çayeli ilçesine özgü bu kuru fasulye, yumuşak dokusu ve kendine has lezzetiyle ün yapmıştır. Diğer kuru fasulye türlerinden farklı olarak daha az nişasta içerir ve lokum kıvamındadır. Çayeli kuru fasulyesi, sadece bölgenin iklim ve toprak koşullarında yetiştirilebilen bir tür olması sebebiyle coğrafi işaret alarak korunmaktadır. Rize’nin en meşhur restoranlarından Nalia, Hüsrev, Liman ve Lale Lokantalarında kuru fasülye birbirinden lezzetlidir.
*Rize Kavurması, özellikle yaylalarda doğal otlarla beslenen sığırların etinden yapılır. Bu, kavurmanın lezzetinin benzersiz olmasını sağlayan en önemli etkenlerden biridir. Geleneksel olarak kuyruk yağı ya da tereyağı ile yapılır, et uzun süre yavaş ateşte pişirilir ve böylece kendine has bir kıvama ve lezzete ulaşır. Koruyucu katkı maddesi içermediği için tamamen doğal bir üründür ve uzun süre bozulmadan saklanabilir. Rize Kavurması, hem günlük öğünlerde hem de özel davetlerde sofraların başköşesindedir. Coğrafi işaret tescili alması, bu geleneksel yemeğin üretim sürecinin ve kalitesinin korunmasını sağlar. Ayrıca, bölgenin gastronomi turizmine katkıda bulunarak yerel üreticilere ekonomik bir destek de sunar. Birçok Kavurmacı var ancak Temel kavurmanın kavurmaları en iyilerindendir.
*Derepazarı pidesi, ince hamurlu ve taş fırında pişirilir. Hamurun hazırlanışında kullanılan unun kalitesi, iç harcındaki malzemelerin tazeliği ve en önemlisi taş fırının sunduğu o eşsiz aroma, pidenin lezzetini zirveye taşıyor. Genellikle kavurmalı, peynirli veya kıymalı çeşitleriyle servis edilen Derepazarı pidesi, her lokmasında Karadeniz’in hırçın doğasının izlerini taşıyor. Pidenin kenarlarının çıtır çıtır olması ve ortasındaki malzemenin yumuşaklığı, adeta bu yöresel lezzeti bir sanat eserine dönüştürüyor.Bu pideyi tattığınızda sadece karnınızı doyurmakla kalmaz, aynı zamanda geçmişten günümüze taşınan bir geleneği de hissedersiniz. Köylerde yapılan düğünlerde, bayramlarda ve özel günlerde sıkça tercih edilen Derepazarı pidesi, Rize halkının sosyal yaşamında da önemli bir yere sahip.
*Pepeçura, Rize ve çevresinde özellikle sonbahar aylarında yapılan, üzümden elde edilen bir tatlıdır. Ana malzemesi olan isabella cinsi kokulu siyah üzüm, Karadeniz’in nemli ve verimli topraklarında yetişir. Pepeçura, bu üzümün suyunun mısır nişastasıyla pişirilmesi sonucu elde edilen, mor renkli, yoğun kıvamlı bir tatlıdır. Karadeniz’in asırlık mutfak geleneklerinin bir parçası olan bu tatlı, hem sofraları süsleyen bir lezzet hem de bölgenin bereketini yansıtan bir semboldür. Pepeçura’nın kökeni aslında çok eskilere dayanır. Karadeniz halkı, bağcılığın yaygın olduğu bu topraklarda üzümün her halini değerlendirmiştir. Üzüm suyu sıkıldıktan sonra kalan posalar dahi ziyan edilmez, çeşitli tariflerde kullanılır. Pepeçura da işte bu geleneğin bir ürünüdür. Tatlı, özellikle sıcak yaz günlerinden sonra üzüm hasadı yapıldığında, soğuk bir tatlı olarak tercih edilir. Hafif ekşimsi tadı, yaz sıcağında ferahlatıcı bir etki yapar. Üzümün doğal şekerinin ve aromasının ön planda olduğu pepeçura, her lokmada Karadeniz’in doğal zenginliğini hissettirir.
*Enişte lokumu, yapımı zahmetli, yemesi ise bir o kadar keyifli olan lokumdur. Kat kat açılan yufkaların içine ceviz veya fındık konulmasıyla hazırlanıyor. Lokumun içine konan malzemelerle harmanlanan şerbet, tatlının lezzetini ikiye katlıyor. İnce yufkaların çıtırlığı ve iç malzemelerin yoğun aroması, bu tatlının hafızalara kazınan lezzetlerinden biri olmasını sağlıyor. Rize enişte lokumu, sadece damak tadına hitap etmekle kalmaz, aynı zamanda bir kültürü de temsil eder. Geçmişten günümüze uzanan bu gelenek, Rize’nin köklü aile yapısı ve misafirperverlik anlayışını tatlı bir dille anlatır. Kayınvalidelerin damatlarına yapmasıyla nam salmıştır. Düğünlerde veya özel günlerde enişteye ikram edilen bu tatlı, sadece damadın ailesine değil, tüm misafirlere sunulur ve adeta mutluluğun paylaşıldığı bir ritüel haline gelir.
Coğrafi İşaretin Önemi
Coğrafi işaret, bir bölgeye özgü olan ürünlerin tescillenmesi ve korunması anlamına gelir. Bu sayede, Rize gibi yerel üretime dayalı şehirler, kültürel miraslarını koruma altına alırken, ekonomik anlamda da desteklenir. Bu ürünlerin her biri, sadece bir lezzet olmanın ötesinde, Rize’nin tarihini, yaşam tarzını ve doğasını yansıtır. Coğrafi işaretli ürünler, sahtecilikten korunarak kalite standartlarını da güvence altına alır.
Sonuç olarak, Rize’nin coğrafi işaretli yiyecekleri, sadece damaklarda iz bırakmakla kalmaz, aynı zamanda bölgenin zengin kültürel mirasını da taşır. Bu ürünler, Rize’nin tarihine, coğrafyasına ve insanlarına dair derin izler barındırır. Coğrafi işaretler sayesinde bu değerli miras, gelecek nesillere taşınırken, Rize mutfağının eşsiz lezzetleri tüm dünyada tanınmaya devam edecektir.
