Doğu Avrupa’nın küçük ve şirin ülkesi Moldova, son yıllarda doğal güzelliklerinin yanı sıra politik konularda da adı telaffuz edilmektedir. Eski bir SSCB ülkesi olması, savaş bölgesine komşuluğu ve Rus azınlık nüfusunun bulunması gibi nedenler politik analizlerde yer almasına neden olmaktadır.
Cumhurbaşkanı Maia Sandu’nun iktidara gelişiyle ülkenin politik yönü Avrupa Birliği istikametine evrilmiştir. Ayrıca olabilecek bir Rus tehdidi Moldova-Avrupa Birliği ilişkilerini pekiştirici bir ivme katmıştır. Ukrayna’daki savaşla dünyada kartların yeniden dağıldığı, yeni ittifakların hız kazandığı bir dönemde ülke, Avrupa Birliği’ne resmî adaylık statüsü elde etmiştir.
Bir gerçek var ki yakın siyasi ilişkiler ekonomide kendine alan açar. Moldova’da da böyle olmuş ve son yıllarda ticarette Avrupa’nın etkisi hissedilmektedir. Şu an ülkenin ihracatının %65’i AB’ye gerçekleştirilmektedir.
Küreselleşme dolayısıyla coğrafi mesafelerin azaldığına ve sınırların ortadan kalktığına sizler de şahitsinizdir. Bazen kişiler yurt dışına yurt içinden daha hızlı ulaşabilmektedir. Hız kavramının önemli bir unsur olduğu küreselleşmede hava yolu ulaşımının bir ülke için vazgeçilmezliği tartışılmaz diye düşünüyorum. Diğer ülkelerde olduğu gibi Moldova için de havacılık sektörü ekonomik ve sosyal yaşam üzerinde etkiler barındırmaktadır. Kısaca, dünyanın geri kalanıyla bağlantı kurulmasında yadsınamaz bir rolü vardır.
Genel itibarıyla baktığımızda ülkede hava taşımacılığı faaliyetleri İkinci Dünya Savaşı döneminde başladığı görülür. Sovyet yapımı uçaklar peyderpey kullanıldıkça Moskova’ya, Ukrayna şehirlerine ve Sovyet tatil beldelerine seferler düzenlenmiştir. Kişinev’de 1960 yılında yeni havaalanının açılmasıyla, sektörde büyük uçaklar da yerini almıştır. Filoya büyük uçakların dahil olmasıyla Kişinev’den SSCB’nin birçok şehrine uçakla gidebilmek mümkün hâle gelmiştir. Artan uçuşlarla koordine edici ve denetleyici kamu kuruluşları oluşumlarını tamamlayarak, uçuşları düzenlemişlerdir.
Ülke, özellikle SSCB’den bağımsızlığını ilan ettikten sonra havacılık alanındaki kurumsallığını uluslararası çıtaya yükseltmiştir. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC), Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı (EUROCONTROL), Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA, önceki ismi JAA) gibi uluslararası havacılık kuruluşlarına üyelikler gerçekleştirilmiştir.
Ülkede 10 sene öncesine kadar 1 milyon hava yolu yolcu seviyelerinin konuşulduğunu hatırlayanınız vardır. Logos Press’in verdiği bilgiye göre ise ülkenin tek havalimanı olan Kişinev Havalimanı 2024 yılında 4 milyon 150 bin yolcu sayısına erişmiştir. Bir önceki seneye göre yolcu sayısı %46 artmıştır.
Moldova’da yıllara göre artan yolcu sayısının etkenlerini birçok şeye bağlayabiliriz. Bu etkenler; yapısal gelişmeler, yeni hava yolu şirketlerinin ülkeye girişi, yeni rotaların açılması, Ukrayna hava sahasının kapalı olması (Ukraynalıların uçuş için bu ülkeyi tercih etmesi), AB ile yürütülen müzakerelerin olumlu etkisi, yaklaşık 1 milyon Moldovalının yurt dışında ikamet etmesi (ülkesini ziyaret edecek bazı vatandaşların uçak yolculuğunu tercih etmesi), Doğu Avrupa’daki jeopolitik konumunun birçok şehre bağlantı sağlaması (özellikle Romanya ve Ukrayna’daki şehirlere kolay ulaşım imkânı sunması) şeklinde örnekler çoğaltılabilir.
Havalimanı altyapısının iyileştirilmesi ve kapasitenin yukarıya çekilmesi yeni hava yolu şirketlerinin ülkeye girişini teşvik edebilir. Hava yolu şirketleri açacakları yeni uçuş hatlarıyla hava trafiğini artırabilmeleri söz konusu olacaktır. ACI Europe tarafından da paylaşılan bir veriye göre doğrudan hava bağlantısındaki her %10’luk artış kişi başı GSYİH’yı %0,5 artırması mümkündür.
Sahip olduğu 7,37 bin dolarlık kişi başı GSYİH ile Avrupa’da en düşük ülkeler arasında yer alan Moldova, havacılıktaki gelişmelerin ve AB üyeliğindeki olumlu sonuçların etkileriyle GSYİH’sını çoğaltabilir. Moldova’da kişisel milli gelirde yükseliş, hava yolu seyahatlerine talebi artıracağı düşünülebilir.
Bunun yanında, AB ile gelişen yakın ilişkiler bağlamında uzun vadede havalimanı altyapısının ölçeği oranında Moldova’nın Asya ülkelerinden Avrupa’ya bölgesel aktarmalarda bir fonksiyon geliştirebilme potansiyeli bulunmaktadır.
Tüm bunların dışında Ukrayna faktörünü de gözden kaçırmamak gerektiğini düşünüyorum. Moldova Cumhuriyeti Altyapı ve Bölgesel Kalkınma Bakanı Andrei Spinu’nun verdiği bilgilere dayanarak tüm yolcular içerisinde Ukraynalıların payının %27 olduğu ifade edilmiştir. Paylaşılan orandan hareketle 1 milyondan fazla hava yolu yolcusu Ukraynalılardan oluşmaktadır. Toplam yolcu sayısı içerisinde hatırı sayılır miktardır.
Bilindiği üzere ABD’nin arabuluculuğu ile Ukrayna-Rusya arasındaki barış görüşmeleri başladı. Barış görüşmelerine katılanlar bu zamana kadar en verimli toplantıların son görüşmeler olduğunu dile getirdiler. Yakın zamanda Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski ve Rusya Başkanı Vladimir Putin’in görüşeceğine dair haberler alıyoruz.
İki ülke arasında bir barış anlaşması imzalanabilirse, Ukrayna’nın yeniden yapılandırılma süreci başlayacaktır. Bu süreç kapsamında Ukrayna hava sahası ve havaalanları tekrardan uçuşa açılacak. Ukraynalılar Moldova yerine artık kendi ülkeleri üzerinden uçuşlarını yapacaklardır.
Moldova yetkili makamlarının Ukrayna vatandaşlarından kaynaklı ülke genelinde olabilecek muhtemel yolcu sayısı düşüşlerini dikkate alarak, bu düşüşleri telafi edebilecek çalışmalar ortaya koymaları Moldova havacılığı için yararlı olabilir.